Sida Loo Horumariyo Qarsoodidaada Intarneedka iyo Amniga

Markaad isticmaalayso intarneedka, waxaad samaysaa caadooyin wanaagsan iyo kuwa xun labadaba kuwaas oo saameeya sirtaada iyo amnigaaga internetka. Tusaale ahaan, adeegsiga astaantaada Facebook si aad isugu diiwaan geliso xisaabaadka online-ka ah waa caado xun. Taa lidkeeda, si joogto ah u baadh goobaha gaarka ah ee akoonkaaga Facebook(privacy settings of your Facebook account) iyo awood u yeelashada sifooyinka sida xaqiijinta laba arrimood waa caado wanaagsan. 

Caadooyinka wanaagsani waxay ilaaliyaan qarsoodigaaga internetka waxayna xoojiyaan amnigaaga, halka kuwa xunxuna ay khatar kugu yihiin. Baro(Learn) inaad xakamayso sida aad u dhaqmayso intarneedka oo u rog adiga oo ku dara dhawr dhaqan oo caafimaad qaba hawshaada khadka. 

Sida Loo Horumariyo Qarsoodidaada Intarneedka iyo Amniga(How To Improve Your Online Privacy and Security)

Haddi ay tahay xayaysiisyada dhibatada leh ee ka imanaya raadinta internatka ee kugu daba socda, ama spamka ku shubaya sanduuqa emailkaaga ee kaa dhigay in aad ka fikirto sirtaada khadka ah, waligeed aad daah uma aha inaad wax ka badasho. Halkan waxaa ah dhowr tibaax oo aad isticmaali karto si aad u noqoto isticmaale internet oo wanaagsan oo aad u ilaaliso sirtaada khadka.

Ku dheggan Isticmaalka Daraawsarrada Sugan(Stick to Using Secure Browsers)

Waxyaabaha ugu horreeya(First) marka hore, hubi haddii aad isticmaalayso browserka badbaado iyo badbaado leh. Daalacashada badbaadada leh waxay kaa caawinayaan inaad ka hortagto khataraha internetka inay dhacaan. Waxay joojiyaan cookies-ka aruuriya xogta sida boggaga internetka ee aad booqatay, ama galitaankaaga iyo ereyada sirta ah. Barowsarrada badbaadsan sidoo kale waxay ilaaliyaan aqoonsigaaga mana wadaagaan cinwaankaaga IP-ga, goobtaada, iyo xogta kale, si ka duwan kuwa kula tartamaya. 

Liiska qaar ka mid ah daalacashada ugu amniga badan waxaa ka mid ah Firefox , Google Chrome , Chromium , Brave , iyo Tor, iyadoo Tor uu yahay ikhtiyaarka ugu awoodda badan(Tor being the most powerful option) qof kasta oo ka walaacsan qarsoodigiisa internetka. 

Si kastaba ha ahaatee, xitaa isticmaalka biraawsar ammaan ah ma dammaanad qaadayso ammaankaaga khadka. Waxaad ku dari kartaa lakab kale oo ilaalin ah adiga oo isticmaalaya mid ka mid ah aaladaha amniga browserka kaas oo kaa caawin kara ilaalinta sirtaada onlaynka ah. 

Booqo Kaliya Mareegaha HTTPS ee Sugan(Visit Only Secure HTTPS Websites)

HTTPS , ama HyperText Transfer Protocol Secure waa nooca sir ah ee HTTP caadiga ah oo bilaaba ciwaan kasta oo shabakad ah. HTTPS waxay hubisaa in xogtaada la sirsan yahay marka la kala qaado biraawsarkaaga iyo seerfarkaaga. Haddii shabakadu ay taageerto isticmaalka HTTPS , si toos ah ayaa loo hawlgeliyaa. Waxaad sheegi kartaa haddii HTTPS uu taageerayo sumadda qufulka ee ku taal ciwaanka. 

Hubinta inaad booqato kaliya shabakadaha taageera HTTPS waxay kaa ilaalinayaan weerarada hackers waxayna ka hortagtaa xogtaada in la farageliyo ama la fara geliyo. 

Isticmaal VPN markaad wax baadhayso(Use a VPN When Browsing)

Isticmaalka habka daalacashada gaarka ah(private browsing mode) ee biraawsarkaaga waa hubaal tallaabo loo qaaday jihada saxda ah si loo horumariyo sirtaada onlaynka ah. Waxay la macno tahay in taariikhdaada wax baadhista aan la geli doonin, iyo dhammaan kuukiiska la soo saaray inta lagu guda jiro fadhiga baadhista waa la tirtiri doonaa. Isla mar ahaantaana, maaha habka ugu waxtarka badan ee lagu joojin karo la socodka dhinac saddexaad. Adeeg bixiyahaaga internetka ( ISP ) ayaa wali awood u yeelan doona inuu la socdo dhaqdhaqaaqaaga onlaynka ah.

Xalka ugu fiican halkan waa isticmaalka VPN , ha ahaato qaab balaadhinta browserka(a browser extension) , ama codsi madax banaan oo kombayutarkaaga ah. Isticmaalka VPN waxay hubin doontaa in xidhiidhkaagu yahay mid sugan oo xogtaadu tahay mid sir ah. Dhammaan adeeg bixiyahaagu wuxuu arki doonaa inaad isticmaalayso xidhiidh gaar ah markaad baadhayso. 

Ku xafid Xisaabaadkaaga Maamulaha Furaha(Secure Your Accounts With a Password Manager)

Ma xasuusataa dhammaan macluumaadkaaga gelitaanka iyo eraygaaga sirta ah ee aad internetka ku isticmaasho? Haddii aad sameyso, taasi waxay u badan tahay inay calaamad u tahay inaad u baahan tahay inaad xoojiso ereyada sirta ah. Ilaalinta ugu badan, faahfaahinta galitaankaada waa inay raacdaa tilmaamahan:

  • Adeegso xarfo isku jira (xarafyo waaweyn iyo kuwo yar), nambaro, iyo calaamado eraygaaga sirta ah.
  • Hubi(Make) in eraygaaga sirta ah uu dheer yahay - isticmaal 12+ xaraf.
  • Weligaa dib ha u isticmaalin isla lambarka sirta ah.
  • Isticmaal furaha sirta ah ee ka duwan akoon kasta.

Haddii aad raacdo talooyinkan, way adkaan doontaa inaad la socoto dhammaan faahfaahintaada gelida iyo furaha sirta ah ee xisaabaadka kala duwan. Isticmaalka maamulaha sirta ah(Using a password manager) ayaa kaa caawin kara taas. Maamulaha sirta ah, waxaad u baahan tahay oo kaliya inaad xasuusato hal magac isticmaale iyo erayga sirta ah ee koontada sayidkiisa. Software-ku wuxuu daryeelaa inta soo hartay isagoo soo saaraya faahfaahinta sirta ah ee aan la jabin karin iyo kuwa gaarka ah ee dhammaan akoonnadaada. 

Si joogto ah u cusboonaysii Software kaaga(Regularly Update Your Software)

Marka laga reebo in lagu siiyo sifooyin waaweyn oo ka wanaagsan iyo isticmaalka, software iyo casriyeynta nidaamka sidoo kale waxay la socdaan hagaajinta cayayaanka iyo dhejisyada amniga la xiriira. Mid ka mid ah siyaabaha ay jabsadaan, malware, iyo fayrasyadu u adeegsadaan inay ku qabtaan macluumaadkaaga khaaska ah waa software duugoobay. 

In si joogto ah loo cusboonaysiiyo software-ka kombayutarka waxa ay kaa badbaadin kartaa dhibaato badan adiga oo meesha ka saaraya dayacanka nidaamkaaga. Natiijooyinka ugu wanaagsan, deji cusbooneysiinta software oo toos ah(set up automatic software updates) oo hubi in dhammaan codsiyadaadu u shaqeeyaan sidii loogu talagalay. 

U yeel Xaqiijinta Laba-Armood ee Xisaabaadka Onlaynka ah(Enable Two-Factor Authentication for Online Accounts)

Xaqiijinta laba-factor(Two-factor) , ama xaqiijinta laba-tallaabo waa lakab dheeraad ah oo ilaalin ah akoonnada internetka oo aad ku isticmaali karto korka faahfaahinta galitaankaaga si aad naftaada uga ilaaliso in la jabsado. Waxay ku timaadaa qaab kood ah oo aad ka hesho taleefankaaga, kaas oo aad u baahan tahay inaad geliso website-ka eraygaaga sirta ah ka dib si aad u caddeyso inaad tahay mulkiilaha akoontiga.

Waxaad ku heli kartaa koodka farriin qoraal ah taleefankaaga, ama waxaad isticmaali kartaa app-ka xaqiijinta sida Google Authenticator si aad u hesho. Waxaa laga yaabaa inaysan ahayn cabbirka amniga ugu habboon, laakiin hubaal waxay ilaalin doontaa akoonnadaada mid ammaan ah. 

Hubi goobaha gaarka ah ee shabakadahaaga bulshada(Check the Privacy Settings of Your Social Networks)

Dhammaan shabakadaha bulshada ee caanka ah sida Facebook , Snapchat , Instagram , ama Twitter waxay leeyihiin dejin gaar ah oo si joogto ah loo cusbooneysiiyo. Dhaqanka wanaagsan ayaa ah in la hubiyo wixii ku soo kordha mar mar. 

Qaado wakhti aad ku dhex marto qaybta Settings Privacy(Privacy Settings) ee shabakad kasta oo bulsho oo aad isticmaasho oo iska hubi inaad ku faraxsan tahay qadarka macluumaadkaaga shakhsi ahaaneed ee lala wadaago shabakada oo ay arki karaan isticmaalayaasha kale. 

Ku Ilaali Qarsoonnimadaada onlaynka ah Tallaabooyinka Amniga Ka Hortagga ah(Protect Your Online Privacy With Preventative Security Measures)

Way fiicantahay in wax dhacaan la joojiyo intii la xalin lahaa cawaaqibka ka dib. Ha sugin ilaa mid ka mid ah akoonnadaada la jabsado ama la jabiyo(your accounts gets hacked or compromised) . Taa beddelkeeda, ilaali kombuyuutarkaaga(protect your computer) adiga oo qaadaya tallaabooyinkan fudud ee amniga ee ka hortagga ah. 

Ma(Are) ka walaacsan tahay sirtaada onlaynka ah? Waa maxay tillaabooyinka aad qaaddo si aad naftaada uga ilaaliso internetka? Nala wadaag(Share) talooyinkaaga amniga qaybta faallooyinka ee hoose. 



About the author

Waxaan ahay injineer maqal ah oo xirfad leh oo leh khibrad 10 sano ka badan. Waxaan ka shaqeynayay warshadaha muusikada dhowrkii sano ee la soo dhaafay, waxaanan ku yeeshay sumcad xooggan gudaha goobtaas. Waxaan sidoo kale ahay koontada isticmaale ee khibrad sare leh iyo hawlwadeenka badbaadada qoyska. Mas'uuliyadahayga waxaa ka mid ah maaraynta xisaabaadka isticmaalaha, bixinta taageerada macaamiisha, iyo bixinta talooyinka badbaadada qoyska shaqaalaha.



Related posts