Waa maxay Hab-dhaqannada Ammaanadda Sayniska ee ugu Wanaagsan ee Ganacsiga Yaryar?

Waxaa jira khuraafaad ka dhex jira ganacsato badan oo ah in dambiilayaasha internetka iyo kuwa jabsada aysan beegsan ganacsiyada yaryar. Taasi waa sababta aysan u qaadin tillaabooyinka muhiimka ah si ay ganacsigooda u ammaanaan. Qaladkani wuxuu qaali ku yahay shirkado badan. Xaqiiqadu way ka fog tahay khuraafaadkan. Dembiilayaasha internetka waxay diiradda saaraan ganacsiyada yaryar marka loo eego kuwa waaweyn. Tani waa sababta oo ah ganacsiyada yaryar ayaa ka maqan tallaabooyin badan oo muhiim ah oo ammaan ah. Maqaalkan, waxaan kaga hadli doonaa hababka ugu wanaagsan ee amniga internetka ee ka ilaalin kara ganacsiyada yaryar weerarada internetka.

Hababka Amniga Cyberka ee ugu Fiican ee Ganacsiga Yaryar

Waa maxay Weerar Cyber?

Weerar internet(cyber attack) - ku waa isku day lagu doonayo in lagu galo nidaamyada kombayutarka iyo shabakadaha aan la fasixin. Weerarada noocan oo kale ah waxay ujeedadoodu tahay in la baabi'iyo, la carqaladeeyo, la joojiyo, ama la xakameeyo nidaamyada kombiyuutarka oo la xado, tirtiro, ama la maareeyo xogta sirta ah. Qofka qaadaya weerar dhanka interneedka waxaa lagu tilmaamaa dambiilaha internetka. Dembiilayaasha internetka ayaa meel kasta ka soo qaadi kara weerar internet-ka waxayna leeyihiin dhawr xeeladood oo weerar ah.

Maxay U Dhacaan Weerarada Internetka?

Ujeedada koowaad ee werarada interneedku waa in ay waxyeelo geystaan. Si kastaba ha ahaatee, waxaa sidoo kale jira ujeeddooyin kale oo dembiilayaal internetka ah, oo ay ku jiraan kuwan soo socda:

1] Faa'iido Dhaqaale

Faa'iidada maaliyadeed waa mid ka mid ah sababaha ugu badan ee weerarrada internetka. Hackers ama cybercriminals waxay ujeedadoodu tahay inay xadaan xogta sirta ah ee dadka oo ay ku jiraan lambarada kaararka deynta, furaha bangiyada internetka, iwm. Qaar ka mid ah dambiilayaasha internetka ayaa malware ama fayraska ku duraa nidaamyada kombuyuutarka oo ay xannibaan gelitaanka isticmaalayaasha idman. Kadibna waxay dalbanayaan lacag gaar ah si ay u furaan nidaamyada kombiyuutarka ama uga saaraan malware-ka ama fayraska. Dembiilayaasha kale ee internetka waxay higsanayaan inay ururiyaan xogta shirkadda ee qiimaha leh, sida macluumaadka saxda ah.

2] Qas iyo Aargoosi

Mararka qaarkood faa'iidada dhaqaale maaha ujeedada dembiilayaasha internetka. Waxay rabaan inay ama inay sumcadda ururka carqaladeeyaan ama ay ka aargoostaan. Weerarada noocan oo kale ah ayaa inta badan lala beegsadaa hay'adaha dawladda(Government) ama ururada aan macaash doonka ahayn. Haddii aad ka raadiso internetka, waxaad heli doontaa tusaalooyin badan oo ah noocyada weerarrada internetka.

Waa maxay sababta dambiilayaasha internetka u bartilmaameedsadaan ganacsiyada yaryar(Small Businesses) ?

Waxaa jira sababo badan oo kordhinaya weerarada internetka ee ganacsiyada yaryar. Ganacsiyada yaryar ama kuwa bilawga ah ayaa ah bartilmaameedyada sahlan ee dembiilayaasha internetka sababtoo ah agab la'aanta. Waxaan halkan ku taxnay sababaha qaar ka mid ah sababta ganacsiyada yaryar ay ugu nugul yihiin weerarrada internetka.

1] La'aanta Waaxda IT-ga

Haddii aad rabto in aad samaysato unug gaar ah oo IT-ga ah ee ururkaaga, waxaad u baahan tahay inaad qorto xirfadlayaal IT-ga ugu sarreeya sababtoo ah waxay leeyihiin sannado khibrad u leh maaraynta weerarrada internetka ee kala duwan. Sidoo kale, waxay yaqaaniin hababka ugu wanaagsan ee looga ilaalin karo urur weerarradan oo kale. Shaqaalaysiinta xirfadlayaasha sare waxay u baahan tahay raasamaal wanaagsan. Laakin kuwa bilawga ah waxay leeyihiin ilo xadidan taas oo ay ugu wacan tahay inay ku guul daraysteen inay dhisaan waaxda IT ee ururkooda.

2] Amni La'aan

Ammaan(Less) yarida waxay ka dhigan tahay fursado badan oo loogu talagalay haakariska ama dembiilayaasha internetka. Ganacsiyo yaryar oo badan ayaan haysan raasamaal ku filan oo ay ku maalgashadaan amniga internetka sida software antivirus ee dhammaan nidaamyada kombiyuutarada shaqaalahooda. Si kastaba ha ahaatee, qiimaha software-ka ammaanku aad ayuu uga yar yahay kharashka jebinta xogta. Barnaamijka antivirus wuxuu ku darayaa lakab dheeraad ah oo amniga nidaamkaaga. Sidaa darteed(Hence) , la'aanta barnaamijka antivirus ayaa fududeynaya in la jabsado nidaamka kombiyuutarka.

Waa maxay Hab-dhaqannada Badbaadada Internetka ee ugu Wanaagsan(Best Cybersecurity Practices) ee Ganacsiga Yaryar(Small Business) ?

Sideed uga ilaalin kartaa ganacsigaaga yar dembiilayaasha internetka? Ma jiraa wax xal ah? Haa, way jirtaa. Waxaan halkan kula wadaagaynaa hababka ugu wanaagsan ee ilaalinta internetka ee kaa caawin doona inaad ganacsigaaga ka ilaaliso dambiilayaasha internetka iyo kuwa jabsada.

1] Isticmaal Firewall

Firewall-ku waa mid ka mid ah hababka difaaca aasaasiga ah ee ka ilaaliya nidaamka kombayutarka weerarrada xaasidnimada leh. Windows 10 waxa ay la socotaa habka ilaalinta dab-damiska. Waxaa laga yaabaa inaad aragtay qaar ka mid ah software-ka oo ku weydiinaya inaad gabto firewall-kaaga ama aad ku qorto liiskaaga dab-damiska haddii aad rabto inaad gasho dhammaan sifooyinkooda. Software-ka noocaan ah waxaa ku jiri kara malware ama fayras kaas oo nidaamkaagu xannibayo. Sidaa darteed(Hence) , waxaa had iyo jeer lagula talinayaa in laga soo dejiyo software kaliya mareegaha la aaminsan yahay. Waa inaad ku yeelataa dab-damiska dhammaan nidaamyada kombiyuutarka ee shaqaalahaaga. Haddii shaqaalahaagu ay ka shaqaynayaan guriga, iska hubi in aanay curyaamin firewall-ka nidaamkooda. Haddii ayan haysan dab-damis, sii barnaamij ka hortag wanaagsan oo la socda taageerada firewall.

2] Wax baro Dhammaan Shaqaalahaaga

Haddii shaqaalahaagu ay ogaadaan dhammaan noocyada weerarrada internetka iyo xeeladaha lagu yareynayo khatarta, ganacsigaagu wuxuu noqon doonaa mid u nugul weerarradaas. Waxaad siin kartaa qaar ka mid ah talooyinka amniga ee ay tahay inay daryeesho marka ay dhex wareegayaan intarneedka, sida:

3] Maalgelinta (Invest)Tignoolajiyada Amniga(Security Technology) Wanaagsan

Barnaamijka ka hortagga fayraska ayaa ah mid looga baahan yahay dhammaan ganacsiyada, gaar ahaan kuwa yaryar. Software(Antivirus) -ka ka-hortagga fayraska waa mid ka mid ah difaaca ugu wanaagsan ee ka hortagga fayraska, malware, iyo noocyada kale ee khatarta internetka. Tani waa hab-dhaqan fudud oo amniga internetka ah oo aad ka hirgelin karto ganacsigaaga. Ku rakib(Install) software ka-hortagga dhammaan nidaamyada kombayutarka ururkaaga. Guud ahaan(Generally) , fayrasyada iyo malware-ku waxay galaan nidaamkaaga haddii aad booqato shabakadaha xaasidnimada leh. Software(Antivirus) -ka ka-hortagga fayraska wuxuu xannibaa dhammaan mareegaha xaasidnimada leh wuxuuna ka hortagayaa khatarta weerarrada xunxun.

4] Isticmaal kaliya daalacayaasha Shabakadda la aamini karo

Weligaa ha ku rakibin biraawsarkaaga shabakad qolo saddexaad ah nidaamyada kombayutarkaaga. Firefox , Chrome , Edge , iyo Safari ayaa ka mid ah daalacashada shabakadeed ee aadka loogu kalsoon yahay. Daraawsarradan shabakadu waxay wataan tignoolajiyada lidka-phishing-ka iyo ka-hortagga malware-ka ee kaa ilaalinaya weerarrada internetka. Marka isticmaaluhu uu booqdo degel kasta oo waxyeello leh, daalacashadan shabakadu waxay soo bandhigayaan fariin digniin ah shaashadda. Tani waxay u ogolaanaysaa isticmaaluhu in uu ogaado in website-ka gaarka ahi aanu ammaan ahayn in la booqdo.

5] Hubi shabakadaha Wi-Fi-gaaga

Sugidda shabakadaha Wi-Fi(Wi-Fi) waa habka kale ee amniga internetka ugu fiican ee ganacsiyada yaryar. Sababtoo ah Wi-Fi waxay ku lug leedahay gudbinta xogta hawada, qof kasta oo u dhow wuxuu isku dayi karaa inuu galo shabakadaada. Sidaa darteed, had iyo jeer dhig furaha sirta ah ee adag shabakadaada Wi-Fi(Wi-Fi) . Waxay noqon doontaa mid faa'iido badan haddii aad ka dhigto mid qarsoon ama qarsoodi ah. Si aad u qariso shabakadaada Wi-Fi(Wi-Fi) , waa inaad awood u yeelataa baahinta SSID ee router-ka Wi-Fi-ga . Taladan ilaalinta waxay ka caawin kartaa xogta sirta ah ee ururkaaga in la jabiyo.

6] Adeegso Aqoonsiga Qodobbada Badan

Had iyo jeer ku isticmaal xaqiijinta arrimo badan akoonnada shaqaalahaaga. Aqoonsiga arrimo badan ayaa ku daraya lakab ammaan oo dheeraad ah akoonka qofka waxayna ka ilaalinaysaa xogta in la sii daayo. Awood-siinta aqoonsiga arrimo badan, jabsadayaashu ma geli karaan akoonkaaga xitaa haddii ay yaqaaniin eraygaaga sirta ah. Waa inay xaqiijiyaan talaabooyin dheeri ah. Habka xaqiijinta laba-tallaabo ee akoonnada Google waa tusaale aqoonsiga arrimo badan.(Google)

7] Sii wad beddelka ereyada sirta ah

Waan ognahay in shaqaalahaagu ay ku xanuunayaan beddelka furaha sirta ah si joogto ah, laakiin waa mid ka mid ah hababka ugu wanaagsan ee amniga. Haddii aad si joogto ah u beddesho furahaaga sirta ah, waxaad xaddidi doontaa jebinta akoonnada. Sidoo kale, beddelidda erayga sirta ah waxay ka hortagtaa gelitaanka joogtada ah ee barnaamijyada iyo software-ka dhinac saddexaad. Marka laga reebo, qofna ma qiyaasi karo waxa eraygaaga sirta ah yahay.

8] Kayd dhammaan xogta si joogto ah

Waxaad kor ku akhriday maqaalkan in dambiilayaasha internetka ay ujeedadoodu tahay inay burburiyaan xogta qarsoodiga ah ee urur ama inay xiraan nidaamyada kombuyuutarka oo ay dalbadaan lacag badan si loo furo. Sidaa darteed, waa inaad si joogto ah u kaydisaa dhammaan xogtaada muhiimka ah. Haddii aad haysato kayd kayd ah, uma baahnid inaad ka walwasho xogtaada uu jabsaday.

Dambiyada internetka ayaa sii kordhaya maalinba maalinta ka dambeysa. Sidaa darteed, shaqaale kasta oo ka tirsan ururkaaga waa inuu siiyaa dhaqamada amniga internetka muhiimadda koowaad. Sababtoo ah waxaad tahay mulkiilaha ganacsigaaga yar, waa inaad naftaada la socodsiisaa isbeddelada ugu dambeeyay ee dembiyada internetka iyo teknoolojiyadda amniga internetka.



About the author

Waxaan ahay injineer maqal ah oo xirfad leh oo leh khibrad 10 sano ka badan. Waxaan ka shaqeynayay warshadaha muusikada dhowrkii sano ee la soo dhaafay, waxaanan ku yeeshay sumcad xooggan gudaha goobtaas. Waxaan sidoo kale ahay koontada isticmaale ee khibrad sare leh iyo hawlwadeenka badbaadada qoyska. Mas'uuliyadahayga waxaa ka mid ah maaraynta xisaabaadka isticmaalaha, bixinta taageerada macaamiisha, iyo bixinta talooyinka badbaadada qoyska shaqaalaha.



Related posts